Crkva Svetog Luke i kapela Svetog Spirdona

Crkva Svetog apostola Luke je jedna od najstarijih očuvanih crkava u gradu. Sagrađena je u dvanaestom vijeku, 1195. g. za vrijeme vladavine Velikog srpskog župana Nemanje i njegovog sina Vukana, kao što piše na kamenoj ploči iznad ulaznih vrata. Ktitor crkve je Mavros Kacafrangi, vjerovatno Grk iz Apulije. 
Crkva je interesantna po svojoj arhitekturi, jer je mješavina vizantijskog i romaničkog stila.

Cijela crkva bila je freskopisana, što se vidi po fragmentima na više mjesta u crkvi, a danas je sačuvana samo jedna freska na južnom zidu na kojojje predstavljen Sveti Silvester Rimski, svetitelj iz četvrtog vijeka, koji je po redanju krstio Vizantijskog cara Konstantina Velikog. Pored njega su dvije svetiteljke mučenice, najvjerovatnije Sv. Varvara i Sv. Katarina. Ostale freske su uništene tokom vijekova.

U periodu dok je Kotor bio pod vlašću Mletačke republike, crkva je bila rimokatolička. Sredinom 17. vijeka crkva je vraćena pravoslavnima, ali je zadržan i rimokatolički oltar na južnom zidu, pa se jedno vrijeme služilo i po pravoslavnom i po rimokatoličkom obredu.  Zbog toga se i danas može čuti da je to crkva sa dva oltara, iako je još 1810. godine Napoleonova vlast uklonila latinske oltare iz svih pravoslavnih crkava, pa i iz crkve Sv. Luke, od kada je ona samo pravoslavna. 

Ikonostas čine vrlo vrijedne ikone nastale u periodu od 16. do 18. vijeka, a pretežno surad čuvene bokokotorske ikonopisne škole Dimitrijević-Rafailović.
Pod crkve je sastavljen od 17 numerisanih grobnica. Naime,  od 17. vijeka, dok je grad bio pod opsadom, kotorsko stanovništvo je sahranjivano u ovoj crkvi. Po nekim pretposavkama, u njima ima oko 3000 sahranjenih ljudi. Ugrobnici sa natpisom sahranjivani su sveštenici. 
Srebrna kandila (18-19.v.) su ručni rad kotorskih majstora. Kamena krstionica kod ulaznih vrata je iz 19. vijeka.

Kroz svoju dugu istoriju, i pored nekoliko jakih zemljotresa koji su zadesili grad Kotor, crkva Sv. Luke skoro uopšte nije oštećena, ali su ipak povremeno vršene manje izmjene.  Stručnom rekonstrukcijom 1985. godine vraćen joj je autentičan izgled, osim zvonika koji je u sadašnjem obliku dozidan kasnije, najvjerovatnije u 17. vijeku. Unutrašnja arhitektura u potpunosti je očuvana. 

U crkvi se kao posebna relikvija čuva čestica moštiju Sv. Apostola Luke, dio moštiju Svetih Petozarnih Mučenika, kao i čestica moštiju Sv. Varvare.
Uz crkvu Sv. Luke nalazi se mala kapela posvećena Sv. Spiridonu čudotvorcu, koja je dograđena u 18. vijeku. Njen ikonostas, koji je takođe iz 18.vijeka, rad je čuvene italo-kritske ikonopisne škole. Na zidu pored ikonostasa nalaze se srebrni okovi sa prestolnih ikona. 
U obije crkve se i danas redovno vrše bogosluženja.