Ideološki napadi na građane Crne Gore koji su poštovaoci i slavljenici Prvog srpskog ustanka, ne mogu da razumijem drugačije nego kao napad na crnogorsku istoriju, na moderni novovjekovni identitet Crne Gore i njene najvažnije, temeljene tačke. Ovakvi napadi mogu biti motivisani ili neznanjem ili nedostatkom dobre volje, ali koji god da je njihov motiv, plod ovakvih napada je produbljivanje podjela i omraze među Crnogorcima. Drugim riječima, ništa dobro Crnoj Gori neće donijeti omalovažavanje Prvog srpskog ustanka, Karađorđa, a samim tim i svih onih Crnogoraca koji su u Karađorđevom ustanku vidjeli i danas vide razloge za sopstveno slavlje.

To je tako jer je prvi Crnogorac, svečar i slavljenik ustaničkog Sretenja u Srbiji, bio lično Sveti Petar Cetinjski. Povodom Karađorđevog podviga ovaj Svetitelj će napisati ”Pjesmu Karađorđu” za čiju emociju je malo reći da pokazuje oduševljenje. Ja je lično vidim kao poistovjećenje Svetog Petra sa slavnim vitezom u Srbiji. Zato on svoju pjesmu počinje pozivom da svaki kraj zemlje slavi svoga junaka, da bi iza tog poziva uslijedio naglasak da će on (Sveti Petar Cetinjski) ovom pjesmom pohvaliti – viteza svoga kraja. Jer iako je pomenuti ustanak počeo u Srbiji, Svetitelj dalje u pjesmi pjeva o tome kako je konačni ishod i cilj ustanka – buduće sjedinjenje sa Crnom Gorom, dok je vođa Ustanka prikazan kao njegov savremenik i prezimenjak. Sveti Petar konstatuje da Karađorđevi ustanici nose nemanjićki barjak sa ”dvojeglavim” orlom. I eto (treba pomno proučiti kontekst vremena, a ne našim precima – učitavati današnje magle i mržnje) takva vojska, sa takvim barjakom, ide da se sjedini sa Crnom Gorom. I Svetog Petra to raduje, i o tome piše pjesmu!

Ovo ima još veću važnost ako znamo da poetski opus Svetog Petra, po svom obimu, nije veliki kao kod Njegoša ili kralja Nikole. Poslanice je više pisao nego pesme, i to najčešće od svoje pastirske muke i brige (rijetko kakvim radosnim povodom). Dok je u stihovima opisao pobjede i viteštva, i to ne samo u bojevima na teritoriji današnje Crne Gore (koje je i lično predvodio), nego i u srednjovjekovnom Kosovskom boju i novijem Karađorđevom ustanku. Sve to u istoj ravni, kao velike događaje narodne zajednice koju je osjećao svojom. A da to nije samo neko njegovo poetsko oduševljenje, svjedoči nam i živa prepiska između Svetog Petra i Karađorđa, koja pokazuje kako njih dvojica ulažu trud da zajednični planiraju vojne akcije protiv otomanske okupacije srpskog naroda. U toj prepisci Sveti svoje vojnike imenuje kao ”jednovjerne i jednoplemene” – kako onim ustaničkim vojnicima u Hercegovini, tako i onima u Srbiji. A samog sebe, pred Karađorđem, predstavlja kao ”Vaše Svjetlosti najpokorniji sluga i svakoga dobra želatelj, mitropolit crnogorski…”. Tako priča junak sa Krusa, sa junakom iz Orašca. Tako pričaju pravi junaci.

Vojna dejstva tokom Prvog srpskog ustanka, Sveti Petar Cetinjski doživljava kao motivaciono i organski vezana sa borbom Crnogoraca protiv Turaka, koja u to vrijeme još uvjek krvavo i nesvjesno traje. Zato on tokom i uoči ustanka vrši prepisku ne samo sa Karađorđem, nego piše i Dositeju Obradoviću, i igumanu manastira Dečani u Metohiji… a sve u tonu opštenarodnog zbivanja, kako na polju ratovanja, tako i na polju kulture. Način na koji Sveti Petar imenuje pripadnike zajedničkog naroda, današnjem čitaocu, samo na prvi pogled, može biti nejasan i kontraverzan. I to samo ako ta njegova imenovanja mjeri današnjim imenovanjima. Jer Svetitelj pominje Crnogorce i Srbe, nekad kao pripadnike različite, a nekad kao pripadnike iste zajednice. U pismu Arseniju Gagoviću kaže ”mi smo Srbi takvi”…, dok u pomenutom pismu dečanskom igumanu najavljuje: ”da se mi i Srbi sastanemo”… Koliko ja shvatam, u to vrijeme nije razvijen termin ”Srbijanac”, pa se zbog toga ime ”Srbin” koristi raznoliko. Ali ako bismo ga shvatali kao etnički, kulturno ili jezički različitim od stanovnika Crne Gore, ne bismo nikako mogli objasniti Svetiteljevo oduševljenje namjerom Karađorđeve vojske da se (pod barjakom Nemanjića) ujedini sa Crnom Gorom. Dakle, to što ponegdje ima terminološke distinkcije između Srba i Crnogoraca u rječniku Svetog Petra, može se objasniti istom tom terminološkom razlikom između Crnogoraca i Brđana, između crnogorskog i brđanskog naroda. Razlikom koja je prisutna ne samo u pismima Svetog Petra, nego i u aktu kakav je Zakonik opšti Crnogorski i Brdski (poznatiji kao Zakonik Svetog Petra Cetinjskog). Po istom tom, teritorijalnom, pokrajinskom principu, kod Svetog Petra Cetinjskog možemo vidjeti razliku između Crnogoraca i primoraca, ili Crnogoraca i Hercegovaca (koje na drugom mjestu smatra ”jednoplemenim” narodom sa svojim).

E sad, neko može reći da je ovo oduševljenje Svetog Petra Cetinjskog Karađorđevim ustankom na Sretenje, proizvod neke njegove lične impresije, koja ne treba da se tiče kasnijih pokoljenja. Međutim, u pismu knjazu Aleksandru Karađorđeviću, od 03. januara 1841.godine, Njegoš zahvaljuje na poklonu, (u pitanju je Karađorđev portret), pa kaže:

”Vaše sam ljubezno pismo od 8.oktobra primio ispravno po g-dinu Radu, također portret Vašega besmrtnoga oca. Nikakav dar na ovome svijetu ne bi meni prijatniji bio od portreta viteza i oca jedinoplemene meni Srbije, kojega su slavni podvigi jošt kada sam ja mleko maternje posao, jako na tablici duše moje napisati i koji će vječno ostati ogledalo viteštva ne samo među malijem narodom srpskim nego i među velikijema narodima i u vsemirnoj istoriji…..(…)”

Dakle, Njegoš je čuo za Karađorđeve podvige još od najranijeg pamćenja, od vremena kad je sisao materino mlijeko. Zato mi današnji dobijamo dvostruku obavezu da se prema Prvom srpskom ustanku, odnosimo sa pijetetom. Prvo, opjevao ga je ovdašnji Svetitelj, Karađorđev savremenik i saradnik; a drugo, Njegoš ga pamti kao porodično predanje o velikom viteštvu, i pored svih ovdašnjih nesumnjivih junaštava! Sve to znači da su oba mitropolita, stric i sinovac, Karađorđa vidjeli kao svoga.

I nema velikog prostora za pretpostavljanja i nagađanja, jer će koju godinu kasnije, u ”Gorskom vijencu” isti Njegoš prikazati Obilića kao centralnu crnogorsku junačku inspiraciju, a Karađorđa – u posveti ovog djela – kao nekog novog Obilića.

Knjazu Aleksandru, Njegoš piše 1848, sa Cetinja, ovako:

”Kazati će Vam g-n Ban moje namjerenije. Ne dao Bog u današnjim opstojateljstvima da Vi sebe ne pokažete pred srpskim narodom za onoga koji i kuda Vas prizvanije naznačuje…..Sve će dobro biti. Veliki Vaš otac ako Vam bude ogledalom, Vi ste besmrtni. Ako li se sklonite pod vlijanijem sebičnosti straha, zgrmljeće na to vječno prokletstvo roda.”

( Ovdje terba dodati da je skriveno ”namjerenije” iz ovog pisma koje Matija Ban treba da prenese knezu, objavio je sam Ban kasnije, i datirao ga upravo na ovu 1848.godinu, a ono se tiče Njegoševog plana da se ”srpstvo oslobodi i ujedini”, pa da potom Njegoš i Karađorđević vladaju obojica, ali tako ”da knez ide u Prizren, a Njegoš u Peć” )

Ne bih dalje o odnosu knjaza Nikole prema Karađorđevićima i Obrenovićima, o Zorkinoj udaji i svemu ostalom. Nekima su dvorske intrige i dinastičke borbe između unuka i djeda važnije štivo od poruka dvojice vitezova duha, najvećeg Svetitelja i najvećeg Pjesnika pod Lovćenom. Evo, da priznam da je legitimno i tako gledati na stvari. Ali neka niko ne dira i ne omalovažava moje ”krugove” pamćenja i sjećanja. Jer, to nit je građanski, nit demokratski, niti civilizovano.

Izvor: Žurnal.me