U Crkvi Hristovoj je ličnost Presvete Bogorodice oduvek posebno poštovana, a jedan od vidova tog poštovanja Bogomajke jeste i Uspenski (Gospojinski) post koji je ustanovljen u Njenu čast.

Lik Svete Djeve posebno se razotkrivao narodu Božjem još u Starom Zavetu praobrazima: u Lestvici Jakovljevoj, Kupini neopalimoj, u čudesnom prolazu Jevreja kroz Crveno more, u sasudu sa manom, u Gedeonovom runu, a na kraju prorok Isaija predskazuje: „Eto, devojka će začeti, i rodiće sina, i daće mu ime Emanuil“ (Is. 7, 14). Zbog svoje neprocenjive uloge – Rođenja Gospoda našeg Isusa Hrista Spasitelja našeg, Presveta Vladičica Bogorodica oduvek je posebno poštovana, a Crkva joj je bogomudro, kao izraz poštovanja, podarila Uspenski (Gospojinski) post koji prethodi prazniku Njenog Uspenija. Uspenski (Gospojinski) post najmlađi je među višednevnim postovima, a ustanovljen je po primeru Presvete Bogomajke, koja je vreme pre smrti provodila u postu i molitvi. Po svojoj strogosti ovaj sveti post blaži je od Svete Četrdesetnice, a stroži od Božićnog i Apostolskog posta.

Uspenski post dosta je mlađi od sâmog praznika Uspenija Presvete Bogomajke, a prvi spomen ovog posta nalazimo kod Svetog Teodora Studita, koji kaže: „Isto tako treba držati i post Bogorodice, a samo dan Preobraženja Gospodnjeg razrešava se na ulje i ribu“. Po mišljenju nekih ovaj post je nastao da bi istočna Crkva imala četiri posta koji bi bili saobraženi sa četiri godišnja doba, kao što je slučaj u zapadnoj Crkvi. Prilikom formiranja ovog posta, najviše nedoumica bilo je vezano za praznik Preobraženja Gospodnjeg koji ima dugo poprazništvo, i samim tim na neki način remeti tok i ritam posta. Drugo važno svedočanstvo o Uspenskom postu nalazimo u tomosu sjedinjenja iz 920. godine, koji kaže da se Oni koji su oženjeni mogu pričestiti samo tri puta godišnje, i to na praznike: Vaskrsenja Gospodnjeg, Roždestva Gospodnjeg i na Uspenije Presvete Bogorodice. O starini Svetouspenskog posta govore Episkop Kesarije Palestinske Atanasije i Nikon Crnogorac koji navode pismo Mitropolita Nikejskog Jovana koje je uputio Jermenskom katolikosu Zahariju, u kome se između ostalih pominje i Uspenski post. Nikon Crnogorac takođe svedoči o Uspenskom post kada kaže da oni koji drže Uspenski post tradiciju ovog posta temelje na Apostolskom predanju. Na pitanje Svetogoraca koje su uputili Patrijarhu Nikoli u vezi Uspenskog posta, Svjatjejši Patrijarh je odgovorio naglasivši da je Uspenski post postojao ranije, ali je zbog neznabožačkih postova koji su tada bivali, bio premešten.

Takođe Patrijarh Nikola svedoči da su post u čast Bogorodici postili radi isceljenja osobito oni koji su bili bolesni. U delu „O tri četrdesetnice“ koje se pripisuje Antiohijskom Patrijarhu Anastasiju, svedoči da je po apostolskim ustanovama od Pedesetnice do Uspenija postojao post, i da je samim tim postojalo tri višednevna posta, ali da je zbog dužine taj post podeljen na Apostolski i Uspenski post, te smo tako dobili četiri višednevna posta. Uspenski post je konačno utvrđen za vreme carigradskog Patrijarha Luke Hrisoverga (1156-1169) na Carigradskom Sinodu (1166. godine). I pored svih ovih svedočanstava o Uspenskom postu, u tipicima sve do 12. veka nema spomena o njemu. Prvi spomen nalazimo u tipiku manastira Svetog Nikole Kazulanskog u Južnoj Italiji, iz 1174. godine. U ovom tipiku je zapisano da post u čast Bogorodici ne počinje 1./14. avgusta, zbog praznika Svetih mučenika Makaveja, već počinje 2./15. avgusta. Zanimljivo je da ni jedan kasniji tipik ne govori o Uspenskom postu, već pominju samo tri višednevna posta. Kada je bogosluženje u pitanju, među višednevnim postovima jedino za vreme Svete Četrdesetnice (Vaskršnjeg posta), imamo značajne bogoslužbene osobenosti. Kada je u pitanju Uspenski post zanimljivo je pomenuti praksu Jeladske Crkve u kojoj se za vreme uspenskog posta, nakon večernjeg bogosluženja služi molebni kanon Presvetoj Bogorodici, koji ima za cilj usrdniju molitvu Presvetoj Bogomajci za vreme posta koji je ustanovljen u njenu čast.

Svako pominjanje posta podrazumeva i isticanje neraskidive veze sa Svetom Evharistijom, jer je svaki Post sastavni deo liturgijskog života. Svaki podvig Hrišćana u postu i molitva svoju punoću dobija u aktivnom učestvovanju u Svetoj Liturgiji, budući da post sâm po sebi nikada nije bio individualni čin, već je uvek bio potkrepljen liturgijskim opitom Crkve, dobijajući u evharistijskom sabranju svoju krunu.

Branislav Ilić, teolog

Izvor: SPC