„Privilegija je imati crkvu kao što mi imamo crkvu Sv. Apostola Luke iz 12. vijeka (1195. g.) iz doba Nemanjića, u kojoj je najvjerovatnije služio i sam Sv. Sava“, kazao je arhijerejski namjesnik kotorsko-tivatski, paroh kotorski, protojerej Nemanja Krivokapić.

Obraćajući se prisutnim u riznici Srpske pravoslavne crkve Kotor juče na promociji knjige „Crkva Sv. apostola Luke u Kotoru, kojoj je prisustvovao i predstavnik Ministarstva spoljnih poslova i Generalnog konzulata Republike Srbije Veselin Radović, o. Nemanja je podsjetio da se ovaj kulturni događaj priređuje u okviru programa proslave 185 godina rada I obstojanja Srpskog pjevačkog društva Jedinstvo (SPD) (1839) Kotor.

„Ovo je prvi u nizu događaja u okviru ciklusa proslave 185 godina SPD Jedinstvo. U okviru proslave imaćemo čast i radost da među nama bude i svojim prisustvom nas blagoslovi Patrijarh srpski g. Porfirije“, kazao je o. Nemanja, rekavši i da je štampanje knjige dugo očekivano i najavljivano, a da ga je planirao i blaženopočivši o. Momo.

Podsjetio je i da je u riznici održan i naučni skup povodom 800 g. crkve Sv. Luke, o čemu je izdat i zbornik.

“Knjiga koja je pred nama, bazirana je na podacima sa tog naučnog skupa,  sa prelijepim fotografijama koje je napravio naš Stevan Kordić. Sevan i Ljilja radili su sa nama i na knjizi povodom 50 godina od početka gradnje crkve  Svetog Petra Cetinjskog, a u planu je i crkva Sv. Nikole”, kazao je o. Nemanja.

Po riječima  prof. Ljiljane Čolan štampanje knjige su pomogli Ministarstvo spoljnih poslova Republike Srbije i Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu, kao  da se sve dešava u okviru projekata Otac Momo.

Kako je kazala,  u zborniku je prvo priča o društvenim prilikama u kotoru u 12. vijeku kada je podizana crkva Sv. Apostola Luke sa ktitorskim natpisom na kamenoj ploči iznad ulaznih vrata (ktitor crkve je Mavro Kacafrangi).

“Ovdje je riječ o svemu onome što vas može zaintrigirati kada je u pitanju građevina. I kult i ikonografija Sv. Luke u pravsolavlju do sredine 15. v. pa jedan pogled na freske Valentina Baćea i sjećanje na rimsku crkvu iz tog perioda. Takođe skrećem pažnju na tekst Vladike Amfilohija koji govori o benediktinskoj i svetosavskoj tradiciji u primorju”, kazala je Čolan istakavši proučavanje natpisa na srednjevjekovnim freskama u crkvi Sv. Luke i u Boki kotorskoj.

U poslu je korišćen Arhiv Srpske pravoslavne crkvene opštine Kotor, a značajan matrijal pripremio je o Milivoj Bakić.

Čolan je podsjetila na zahvalnost o. Momu umjetnika (Miće Popovića, Mladena Srbinovića, Petra Omčikusa, Reljića, Mira Glavurtića…) koji su se protivili rušenju Lovćenske kapele, a na podizanju crkve Sv. Petra Cetinsjkog na Prčanju (replika tri puta veća u tlocrtu). Poklonili su crteže izložene u riznici ( o tome objavljen i katalog “Udar nađe iskru u kamenu”) .

Govoreći o arhitektiri crkve ističe da je u velikoj mjeri sačuvana onakva kakva je bila 1195. godine.

“Što se tiče tipologije gradnje, kotorska crkv Sv. Luke  je jedna u nizu jednokupolnih crkava koje se grade  u zapadnim srpskim zemljama počevši od kraja 11. vijeka.  Međutim ona je slična  i jednokupolnim crkavmaa u južnoj Italiji, a porijeko im je u vizantijskoj arhitekturi. Osobenosti klasicizma vizantijske arhitekture toga vremena su kamene ravne fasade ritmično zidane. Kupolni sistem crkve Sv Luke izdvaja se svojim oblikom u jednom od članaka koje sam čitala, Milke Čanak Medić. Ona smatra da su slični oblici bili zastupljeni na katedrali Sv. Tripuna u prvoj polovini 12. vijeka tako da se ova negdje crkva Sv. Luke  sjedinjava u tom prostornom riješenju sa nekim crkvama iz Apulije, u ali i sa raškim hramovima kakva je recimo bila Studenica”. Ostali svojstveni oblici crkve Sv. Luke,  kao srpasti lukovi i bogato ukrašeni kapitoli, vode porijeklo iz prethodnog kotorskog graditeljstva, tako da tu ima dosta naglašene spoljašnosti koja reprezentuje sve ono što je u Kotoru građeno od kamena, pa čak i ovo što je bilo u napisu kada se pominje Hosna. Tu se svakako u nauci misli na oblast koja je vezana i za Metohiju jer se u nekim dokumentima I Visoki Dečani vezuju za te prostore”, kazala je između ostalog Čolan

Stevan Kordić je kazao da crkva Sv. Luke sadrži mnoge slojeve.

“Crkva je proizvod srednjevjekovne mediterankse kulture koja obuhvata i Vizantiju I Zapad, naročito Apuliju, odakle su nam dolazili glavni umjetnički uticaji u vremenu kada je nastala crkva Sv. Luke. Takođe je jako bitno to što se uočavaju i lokalne tradicije, što opet znači da Kotor već tada nije bilo mjesto koje je importovalo tradicije i umjetnička iskustva iz drugih sredina, već je uspijevao da stvara sintezu koja će njemu biti svojstvena. Ova sinteza se dalje širi balkanskim kopnom, a u ovom vremenu prvo u srednjevjekovnu Srbiju, a onda i dalje. Sjetimo se graditelja Visokih Dečana, Fra Vite Kotoranina, koji je sa svojim majstorima gradio Visoke Dečane. Osnovano se pretpostavlja da su živopis radili kotorski slikari. U to vrijeme ovdje je postojala kolonija grčkih slikara. Znamo da su slikali i katedrali Sv. Tripuna. Još uvijek postoji sačuvan ugovor o tom živopisu. Možemo sasvim sigurno da pretpostavimo da su grčki slikari djelovali na širem prostoru nego što je kotor”, kazao je Kordić.

Kada je riječ o samoj knjizi rekao je da je riječ o maloj monografskoj formi.

“Nastojali smo da fotografski prikažemo prvo arhitektonske elemente, a  takođe i elemente spojeva koje je Ljilja navela, kao i elemente živopisa, ikona i fresaka. Što se tiče samih fresaka, jedan relativno mali segment ostao je sačuvan - svetitelj i dvije svetiteljke. Istoričari umjetnosti još uvijek nemaju jedinstveno mišljenje o kojim se svetiteljima radi. Sasvim je sigurno, po meni, da je jedna od svetiteljki vizantijska princeza, ili carica, a za ostale još uvijek je otvorena diskusija koga bi mogli predstavljati. Sam ikonostas predstavlja dijelom rad naše lokalne škole -Dimitrije Rafailović Paskal. U crkvi Sv. Luke sasvim izvjesno imamo djela osnivača ove škole što nam čini posebnu čast. Takođe imamo i brojna djela italokritskih majstora što je pokazatelj da smo i u kasnijem periodu komunicirali sa širim prostorom Levanta”, kazao je između ostalog Kordić.

Primjerci knjige podijeljeni su publici, a promocija je održana u okviru programa proslave 185 godina rada Srpskog pjevačkog društva Jedinstvo (1839) Kotor.